Најголемиот христијански празник Велигден се празнува насекаде низ светот на најразлични начини! Заедно со традиционалните оброци и интересните обичаи, празнувањето оди од „лов на јајца“ до полевање со вода и летање змејови.
Велигден во Русија, беше и остана семеен празник.
Семејствата се особено горди на обоените јајца уште од античко време. Храната што ќе се најде на трпезата за празникот не се подготвува во обичните денови. На Велигден се служи месо, како печено јагнешко, свинско или телешко, заедно со други специјалитети и неизбежниот кулич (вид колач) и јајца.
Русите се придржуваат до традицијата на варење јајца заедно со лушпи од кромид, кои ја даваат прекрасната црвено-кафеава боја на овој велигденски симбол. На велигденската трпеза Русите уживаат во јагнешко месо во путер или печено свинско, а за десерт уживаат во “кулич” – колач со кисело тесто со рум и шафран, а има и “пашка”, „чизкејк“ во облик на пирамида. Велигден е можеби единствениот верски празник што Русите донекаде го славеа дури и во времето на Советскиот Сојуз, па многумина кои се родени во тој период, иако пораснале во атеистичка средина, знаат за Велигденските обичаи благодарение на нивните баби и дедовци.
И Грците го слават Велигден со јајца и јагнешко месо, како и „магеирика“ – супа со јагнешки изнутрици, а потоа сите на трпезата се кршат со јајца, кои обично се обоени во црвено – симбол на Христовата крв, пијат вино, се веселат со музика и танцуваат. За време на Страсната седмица, во пресрет на Велигден, кој е најголемиот верски празник во годината во Грција, Грците, како и повеќето православни христијани, постат и печат плетенки наречени „чуреки“ кои се јадат во сабота на полноќ, а во црквите секој ден се одржуваат богослужби.
Прекрасниот грчки остров Крф има необична велигденска традиција. Жителите на овој остров празничната недела ја започнуваат со кршење глинени садови!
Всушност, од утрото мештаните фрлаат глинени садови и чинии од прозорците на улица. Некои веруваат дека овој обичај потекнува од старата Венеција, каде што старите работи биле исфрлани од куќата на Нова година. Според други, кршењето глинени садови симболично го слави почетокот на пролетта, будењето на природата што ќе донесе плодови, храна и се што се чува и приготвува во овие садови.
Во Франција, на Велигден, по традиционалната миса и потрагата по скриени јајца во градината, семејството се собира околу печено јагне на празничната трпеза, а за следниот ден обично се планира семеен излет, додека на југозападот на земјата, на велигденски понеделник се прави џиновски омлет.
Италијанците го слават овој празник со „коломба“, колач во облик на гулаб кој е симбол на добрата вест, а слична златно-жолта велигденска торта наречена „мона“ се пече и во Шпанија, понекогаш со јајца кои се редат на површината пред печењето.
За време на Страсната недела, Шпанците се облекуваат во бело, изведуваат театарски претстави на улиците и организираат празнични поворки што ги подготвуваат неколку месеци однапред.
Централното место на бугарската празнична трпеза го зазема домашната штрудла, кузњак. На Велики четврток се вапсува првото јајце и се приготвува тестото за велигденски леб, кое во Бугарија го нарекуваат кравај, божја пита, кошара, харман, квасник, јајченик, плетинаца или кукла.
Обврска за секоја Бугарка е да испече леб со црвено јајце во средината, кое се дава на првиот гостин што ќе го посети домаќинството. Бугарите во недела одат во црква на светата литургија и се враќаат дома со свеќа во рака. Во Бугарија, исто така, вообичаено е да се носи нова облека за Велигден, што го симболизира раѓањето на нов живот.
Во Велика Британија на празничната трпеза наместо јагнешко обично се служи свински бут, додека таму задолжителен дел се и велигденските јајца, а се организираат разни игри и за децата и за возрасните. Малите Англичани често одат од куќа до куќа барајќи слатки, како што е обичај на Ноќта на вештерките.
Овој обичај е особено распространет во Финска, каде што децата, преправени во старици или вештерки, тропаат на вратите на соседите на Велигден и добиваат бонбони и чоколади. Традицијата на „Велигденски вештерки“, наречена Вирпоминен, потекнува од древна легенда според која меѓу Велики петок и Велигденска недела се појавуваат тролови и вештерки. Оваа традиција се практикувала и во Шведска пред 100 години, а во скандинавските земји се верува дека на Велигден треба да се стане рано бидејќи тогаш може да се види сонцето како „танцува“. Жолтата боја на сонцето е, инаку, бојата што се користи за украсување на јајцата во Норвешка, Шведска и Данска.
Швајцарците ги украсуваат изворите и фонтаните во пресрет на Велигден, оддавајќи почит на водата, која е неопходна за животот, а Велигден е прослава на обновениот живот.
Во Полска среќаваме сличен симбол: таму водата како симбол на животот е исто така дел од велигденските празници, а во понеделник пријателите се полеваат со вода за да ги „измијат гревовите“, поради што тој ден се нарекува Смигус Дингус, што значи „мокар понеделник“. Полјаците бојадисуваат јајца или ги украсуваат со ленени влакна.
Во Чешка, Велигденскиот понеделник се одбележува со необичен обичај – момчињата на девојките им ги врзуваат нозете со плетенки направени од гранчиња од врба, што е симбол на здравје, младост и сила, а покажува и колку е популарна девојката – колку повеќе плетенки, толку подобро!
Во Германија, традиционалниот „велигденски оган“ навечер ги собира родителите и децата, како симбол на сонцето, кое ја слави пролетта и крајот на зимскиот период. Германците имаат уште еден обичај – тоа е Остербаум, велигденско дрво или грмушка украсена со обоени лушпи од јајца, како плодови кои го симболизираат враќањето на топлината. Децата во таа земја подготвуваат мали гнезда во кои, како што се верува, зајакот носи чоколадни јајца.
Во Соединетите Држави, Велигденското зајаче им носи на децата чоколади, бонбони и бел слез. Во понеделник на Велигден, американскиот претседател организира голема „тркалање јајца“ во градината на Белата куќа, а целта е јајцето да се тркала најдалеку без да се скрши.
На Филипините Велигден го слават со прилично крвави ритуали, во кои полуголите покајници се камшикуваат по грбот со бамбусови стапови, а многу филипински католици се подложуваат на некаква скромна молитва во текот на неделата пред Велигден, верувајќи дека тоа ги чисти гревовите, лекува болести, па дури и ги исполнува желбите.
Колумбијците патуваат со часови за да го поминат празникот со семејството, носејќи им состојки од далечните провинции на роднините во големите градови за празничниот оброк што заедно го подготвуваат.
Наместо чоколадни јајца, колумбиското мени за традиционалната велигденска вечера содржи повеќе егзотични специјалитети, како што се месото од игуана, желка или кајман.
На Бермуди, на Велики петок, се пуштаат рачно изработени змејови од хартија како симбол на Христовиот триумф, се јаде торта со бакалар и топли колачи украсени со крст.
Слават и Ескимите
Православниот Велигден на Алјаска го слават дури 25.000 Ескими. Овој обичај остана од 1741 година, кога Алјаска беше дел од Русија. Тогаш првите руски трговци им го донеле православието на Ескимите.
Ескимите денеска го слават Велигден една недела, бидејќи на соседите и роднините не им е исплатливо да се вратат дома од прослава во ист ден, бидејќи се оддалечени десетици километри еден од друг. Посолената риба, обично лосос, обично се подготвува за празникот и се служи сирова. На трпезата има и салата од ретки тревки, кои се чуваат половина година само за оваа пригода.
