ИНТЕРВЈУ, ГОРАН МИНЧЕВ, МИНИСТЕР ЗА ЈАВНА АДМИНИСТРАЦИЈА: Евроамбасадорот Рокас е во право, но активно работиме на реформите и го исправаме доцнењето што трае цела деценија!

Очекуваме до крајот на април овие закони да бидат доставени во владина процедура, а до крајот на мај да влезат во собраниска постапка. Со усвојувањето на овие закони, очекуваме драстично подобрување на оценките во следниот Извештај на Европската комисија. Целта на оваа Влада е да изготвиме модел, кој ќе ја гарантира правичната застапеност, но истовремено ќе ја спречи дискриминацијата на ниту една заедница. Законското решение ќе ги почитува уставните одредби, а воедно ќе обезбеди систем кој ќе биде објективен, транспарентен и правично применлив за сите граѓани.

Бранко ЃОРЃЕВСКИ

Фото: Ѕ. ПЛАВЕВСКИ

Реформите во јавната администрација се долгогодишна рак-рана на македонското општество бидејќи за нив само се зборува, но никогаш решително не се прават. Со овој предизвик, веќе десетина месеци се занимава Горан Минчев, министер за јавна администрација. Неодамна од страна на ЕУ дојде и критика дека се доцни со реформите. Но, не е само тој проблем кој во изминатиов период го преокупира министерот. Тука е и чекањето на новото законско решение за соодветна и правична застапеност, најавите од коалицискиот партнер Вреди дека во државните служби ќе се вработуваат „илјадници Албанци“, а се во ситуација кога треба да се намали бројот на административците, да запрат партиските вработувања и да еднаш да почнат да важат критериумите на стручност и компетентност. Околу сето тоа, министерот Минчев зборува во интервјуто за весникот ВЕЧЕР.

о Евроамбасадорот Михалис Рокас минатата недела изјави дека „владеењето на правото во јавната администрација се области во кои земјата најмногу доцни во исполнување на реформите“. Дали и Вие сметате дека се доцни со реформите? 

– Констатацијата на ЕУ амбасадорот Рокас е точна, но морам да напомнам дека не се доцни во мандатот на оваа Влада – реформите во јавната администрација доцнат веќе 10 години. Долгогодишната неподготвеност за спроведување на темелни реформи доведе до состојба во која сега мораме да преземеме брзи, но квалитетни и одржливи чекори за модернизација на администрацијата. Оваа Влада е првата што со сериозен институционален пристап започна системски процес на реформи. За таа цел, Министерството за јавна администрација започна со кампањата „Сите заедно за професионална и квалитетна јавна администрација“, преку која досега се одржаа четири јавни расправи, со вклучување на сите засегнати страни. Покажавме дека реформите не се носат зад затворени врати – напротив, предлог-законските решенија беа и објавени на ЕНЕР на 30 дена, за да овозможиме транспарентност и учество на сите релевантни чинители. Во моментов, работната група формирана во Министерството за јавна администрација активно работи на четири предлог-законски решенија, со интегрирање на предлозите и забелешките доставени од институциите, граѓанскиот сектор и меѓународните партнери. Очекуваме до крајот на април овие закони да бидат доставени во Владина процедура, а до крајот на мај да влезат во собраниска постапка. Со усвојувањето на овие закони, очекуваме драстично подобрување на оценките во следниот Извештај на Европската комисија. Дополнително, одржавме и седница на Советот за реформа на јавната администрација, со која претседава претседателот на Владата, што е јасен сигнал за високата политичка заложба на оваа Влада за спроведување на реформите. Значи, не се доцни во овој мандат – туку ние го исправаме доцнењето што трае цела деценија. Наместо да се занимаваме со причините за минатите неуспеси, ние дејствуваме – затоа што професионална, транспарентна и ефикасна јавна администрација е основа за стабилни институции и функционална правна држава.

о Постои ли криза во меѓукоалициските односи меѓу ЗНАМ и ВМРО-ДПМНЕ по конфликтот меѓу пратеникот на ВМРО-ДПМНЕ, Антонио Милошоски, и министерот Игор Филков?

-Не, нема криза во меѓукоалициските односи. Владината коалиција е стабилна. ВМРО-ДПМНЕ и ЗНАМ остануваат посветени на реформите што ги ветивме пред граѓаните. Личните ставови на одредени поединци не ја одразуваат официјалната позиција на партиите или Владата. Што се однесува до работата на Министерството за правда, фактите говорат сами за себе. Во моментов, во различни фази на подготовка се 16 клучни закони за правосудните реформи, меѓу кои: Законот за судска служба, Законот за судски совет, Законот за јавно обвинителство, Изборниот законик и новиот Кривичен законик. Досегашната работа на министерот за правда е транспарентна, реформите се во предвидените рокови, а Владата стои зад овој процес. Владата има јасен план, и токму оваа коалиција ќе ги испорача резултатите што граѓаните ги очекуваат, односно правда ќе има за сите.

о Во јануари изјавивте дека само 30-40 проценти од административците ја извршуваат својата работа. Како тоа да се смени?

-Ова не е само мое мислење, туку и заклучок од повеќе анализи и извештаи кои покажуваат дека јавната администрација страда од неефикасност, преклопување на надлежности и недостаток на резултати. Ова не значи дека немаме квалитетен кадар, туку дека системот не е поставен така да ги мотивира луѓето да работат ефективно. Првиот чекор кон решавање на овој проблем е воведување на јасни и мерливи критериуми за перформансите. Тие мора да бидат дел од системот за евалуација на вработените, каде што секој административец ќе има конкретни цели и задачи, а врз основа на тоа ќе се вреднува неговата работа. Оние кои работат добро треба да бидат мотивирани преку дополнителни обуки, можности за напредување и финансиски стимулации, додека оние кои не си ги извршуваат обврските треба да се соочат со санкции. Второ, дигитализацијата на јавната администрација значително ќе ја зголеми нејзината ефикасност. Ако процесите се автоматизирани, ќе има помал простор за бирократски одложувања и нефункционалност. Тоа значи дека граѓаните ќе добиваат побрзи и поквалитетни услуги, а администрацијата ќе стане поорганизирана. Трето, мора да се смени културата на работа во јавниот сектор. Транспарентноста, отчетноста и јасната распределба на надлежностите се клучни за градење на модерна и функционална администрација.

о Како ќе се спречат партиските листи за вработувања во државните служби?

– Партиските вработувања се долгогодишен проблем во нашето општество и тие го нарушуваат кредибилитетот и функционалноста на јавната администрација. Неопходно е да воспоставиме систем кој ќе ги елиминира ваквите практики. Преку новите предлог-законски решенија за вработени во јавниот сектор и предлог- законот за административни службеници, заложбата на Министерството за јавна администрација е транспарентни конкурси, каде што критериумите за избор се јасно дефинирани. Ако кандидатите бидат рангирани по бодови врз основа на објективни параметри – образование, искуство, знаење и тестирање – ќе се спречи партискиот клиентелизам. Дополнително, мора да се зајакнат антикорупциските механизми. Државната комисија за спречување на корупција (ДКСК) и граѓанскиот сектор треба да имаат активна улога во мониторингот на вработувањата. Секој случај на сомнително вработување треба да биде јавно објавен и институциите треба да реагираат. Неопходно е и да се воведе систем за следење на ротацијата и напредувањето на кадрите во администрацијата. На овој начин ќе може да се види дали некои луѓе напредуваат исклучиво поради партиска припадност или навистина врз основа на заслуги.

о Може ли да следи намалување на државната и на јавната администрација?

– Јавната администрација мора да се приспособи на реалните потреби на граѓаните. Долгорочно, процесот на оптимизација е неизбежен, но тоа не значи дека ќе се оди кон нагло кратење на бројот на вработени. Ценам дека е исклучително важно да се направи детална функционална анализа за да се утврди каде има вишок, а каде недостиг од кадар. Во некои институции можеби има вработени кои се непотребни, но во други, како што е ИТ секторот, има недостиг. Наместо механичко кратење, ќе се прави внатрешна ротација и преквалификација. Време е да се обезбеди достоинствен третман на вработените. Во таа насока, со новиот предлог-закон за Академијата за обука и стручно усовршување на државните службеници, ќе се воспостави систематски пристап за нивно континуирано дообразување, преквалификација и унапредување. Ова не само што ќе го зголеми квалитетот на јавните услуги, туку ќе им даде нови можности на вработените за професионален развој и адаптација на промените. За оние кои ќе се најдат во вишок, ќе се развијат програми за преквалификација и нови можности во приватниот сектор. Намалувањето на администрацијата мора да биде паметен и постепен процес, а не удар врз илјадници семејства.

о Жестоко реагиравте на најавата на вицепремиерот Изет Меџити дека за една година ќе се вработат 2-3000 Албанци во државната и во јавната администрација. Го прифативте ли неговото објаснување?

– Мојата реакција беше одговор на начинот на кој беше пласирана оваа информација во јавноста. Јавната администрација не смее да биде арена за етнички или политички калкулации. Вработувањата мора да се базираат исклучиво на потребите на институциите, критериуми на стручност и транспарентни постапки, со претходно обезбедени согласности од сите релевантни институции. Ако станува збор за трансформација на работниот однос на луѓе кои со години работеле на договори на дело во здравството, тогаш прашањето треба да се разгледа низ институционална призма. Но, тоа мора да важи подеднакво за сите професии, без разлика на етничката припадност, бидејќи администрацијата треба да функционира според принципите на квалитет и ефикасност, а не според етнички квоти.

о Треба ли, навистина, во следната година да се очекува зголемувањето на бројот на вработените во државната администрација кој преклани изнесуваше 110.169 вработени?

– Бројот на вработени во јавниот сектор мора да биде резултат на функционална анализа, а не на политички договори. Ако во одредени сектори има реална потреба од нови вработувања – како што е здравството, образованието или секторите со зголемен обем на работа – тогаш тоа мора да се направи преку јасни критериуми. Но, истовремено, целта на оваа Влада е оптимизација, а не механичко зголемување на администрацијата. Верувам дека преку преквалификација и рационализација ќе се обидеме да ги намалиме вишоците и да обезбедиме подобра услуга за граѓаните.

о Уставниот суд го укина „Балансерот“, а сега како замена треба да се донесе посебен закон за правичната и соодветна застепеност. До каде е тој?

– Работната група, составена од домашни експерти од областа на уставното право, ќе понуди ново законско решение. Финалната верзија од предлог-законот за правичната застапеност ќе биде испратен на мислење и до Венецијанската комисија, со цел да се обезбеди квалитетен и европски компатибилен закон. Целта на оваа Влада е да изготвиме модел кој ќе ја гарантира правичната застапеност, но истовремено нема да дозволи дискриминација на ниту една заедница. Законското решение ќе ги почитува уставните одредби, а воедно ќе обезбеди систем кој ќе биде објективен, транспарентен и правично применлив за сите граѓани. Во овој момент не можам да навлегувам во тоа какво ќе биде новото законско решение, бидејќи не сум член на таа работна група. Но, очекувам дека ќе се изнајде правно одржливо решение кое нема повторно да биде предмет на постапка пред Уставниот суд.

о Етничката структура на вработените во јавниот сектор (од вкупно 110.169 вработени во јавниот сектор: 77.742, односно 70,57 отсто  се Македонци; 24.316, односно 22,07% се Албанци… Кога, за колку години, може да се очекува исполнување на соодветна и правична застапеност?

– Соодветната и правична застапеност е процес кој се одвива со години и резултатите покажуваат дека сме блиску до таа цел. Ова значи дека треба да преминеме од квантитативен пристап (броење проценти) кон квалитативен пристап – дали вработените во јавниот сектор се стручни, дали ја вршат својата работа ефикасно и дали ги исполнуваат очекувањата на граѓаните. Новото законско решение ќе биде усогласено со европските практики и ќе гарантира дека сите граѓани имаат еднаков пристап до работни места во јавниот сектор, но врз основа на квалитет, стручност и потреби на институциите.

о Уставниот суд ја оспори Методологијата за пописот од 2021 година. Со тоа може да се случи процентот, на пример, на Албанците ќе се зголеми од 24,30 проценти (како резидентно население) на 29,52 отсто како „вкупно население“. Дали ова ќе повлече и нови вработувања на Албанците и на другите етнички заедници во јавниот сектор?

-Методологијата за пописот од 2021 година е донесена врз основа на законски утврдени критериуми и меѓународни стандарди. Во моментов, Уставниот суд ја разгледува нејзината уставност, и додека таа постапка е во тек, не би било соодветно да се прејудицираат одлуките и нивните можни последици. Во однос на вработувањата во јавниот сектор, тие се вршат врз основа на Законот за вработени во јавниот сектор и другите релевантни законски регулативи. Владата води сметка за почитување на правичната застапеност како уставна категорија, но истовремено вработувањата се темелат на стручност, компетентност и транспарентност. Секој конкурс е отворен за сите граѓани на Република Северна Македонија, без разлика на етничката припадност, при што главните критериуми се квалификациите и подготвеноста на кандидатите.

о Министерство за одбрана објави конкурс за прием на 300 професионални војници, при што еден од критериумите, во точка 7, е и „соодветна и правична застапеност“. Дали ова значи дека вработувањата пак одат според етнички клуч?

-Приемот на професионални војници во редовите на Армијата се спроведува согласно потребите на Генералштабот на Армијата и е во целосна согласност со Законот за служба во Армијата. Селекцискиот процес е јасно дефиниран и подразбира поминување на здравствени прегледи, физички проверки и други тестирања. Секој кандидат, кој успешно ќе ја помине оваа селекција, се рангира врз основа на постигнатите резултати, а критериумите за избор се стручноста, компетентноста и подготвеноста. Јавниот оглас е објавен транспарентно, а во точка 7 јасно е наведено дека ќе се почитуваат критериумите на стручност и компетентност, што значи дека истиот е отворен за секој граѓанин и државјанин на Република Северна Македонија, без разлика на етничката припадност. Овој оглас не се заснова на „балансерот“ како механизам, туку се води сметка за правичната застапеност како уставна категорија. Сепак, конкретниот оглас се темели исклучиво на професионални критериуми и на подготвеноста на кандидатите за извршување на воената служба.

о Ќе се одрази ли Вашиот судир со вицепремиерот Меџити на односите на Движењето ЗНАМ и на коалицијата Вреди за локалните избори?

– Моите ставови во врска со вработувањата во администрацијата не треба да се гледаат како личен судир, туку како судир на концепти, или да бидам конкретен, или ќе се почитува закон или нема да се почитуваат законите. Јас како министер за јавна администрација се залагам за професионална, ефикасна и непартизирана администрација и секогаш ќе го бранам тој став, без разлика на тоа кој го заговара спротивното. Кога станува збор за коалициските односи, локалните избори носат свои специфики. Секоја партија или движење има свои стратешки интереси и приоритети, па така и ние во Движењето ЗНАМ ќе ги разгледаме опциите кои најдобро ќе ги претставуваат интересите на граѓаните. Дали ќе има заедничка поддршка во некои општини? Разговорите за локалните избори допрва ќе следуваат. Она што е сигурно е дека приоритет ќе ни бидат квалитетни кандидати, а не партиски договори по автоматизам.

о Дали е познато дали и во кои сè општини ќе имате свои кандидати за градоначалници и советници?

– Движењето ЗНАМ за Наша Македонија досега има формирано повеќе од 50 општински организации во Република Македонија. Во моментов работиме на анализа на теренот, комуникација со граѓаните и средби со членовите во рамки на општинските организации на партијата, по што ќе следува и идентификација на квалитетни кадри кои можат да направат вистинска разлика на локално ниво. Нашиот пристап нема да биде механички – да се има кандидати насекаде по секоја цена. Ќе настапиме во општини каде што имаме силна поддршка, но и каде што можеме да понудиме кандидати за градоначалници со капацитет, идеи и визија. Секако, во соработка со нашите коалициски партнери, постои и можноста за меѓусебна поддршка на одредени кандидати за градоначалници во различни општини. Но тоа е предмет на дискусија која ќе следува и во партијата и во коалицијата. Што се однесува до советничките листи, мојот став е дека треба да настапиме сами на локалните избори. Сепак, да не прејудицирам предвреме – конечниот став ќе го донесат партиските тела и органи. Фокусот ќе биде на решенија за подобар локален живот – урбанистички планови, инфраструктурни проекти, транспарентно управување со општинските буџети. Граѓаните се заситени од празни ветувања, па затоа нашиот тим ќе биде составен од луѓе кои имаат кредибилитет и јасен план за својата општина.

Трагедијата во Кочани покажа дека неопходен ни е систем во кој ќе владее ред, законитост и одговорност – без исклучоци!

о Како функционираше државниот административен апарат по ужасниот пожар во кочанската дискотека, какви лекции треба да се извлечат од трагедијата?

– Трагедијата во Кочани длабоко нè потресе сите, и најпрво сакам да изразам искрено сочувство до семејствата на настраданите и поддршка за повредените. Во вакви моменти, најважно е институциите да реагираат брзо, ефикасно и координирано – и тоа се случи. Министерството за здравство веднаш ја организираше медицинската помош, болниците беа подготвени да ги прифатат повредените, а докторите и медицинскиот персонал покажаа исклучителна посветеност. Министерството за внатрешни работи веднаш ја презеде контролата врз ситуацијата, со целосно расветлување на случајот и започнувајќи истрага за причините за несреќата. Инспекциските служби спроведуваат контроли за да утврдат пропусти и дали сите безбедносни стандарди биле испочитувани. Овој трагичен настан покажа дека правната држава мора да биде основа на функционирањето на општеството. Законите и правилата не смеат да се игнорираат, а одговорноста мора да биде јасно утврдена. Владата е целосно посветена на утврдување на вистината, расчистување на сите аспекти на случајот и преземање на неопходни мерки за да се спречат вакви трагедии во иднина. Дополнително, ова е уште една потврда дека јакнењето на институциите, зајакнувањето на инспекциските механизми и вложувањето во безбедносните стандарди мора да останат врвен приоритет. Неопходно е да изградиме систем во кој ќе владее ред, законитост и одговорност – без исклучоци.