ЕКО СРЕДА, ШТО АКО…? Пријател на нашите национални паркови

Минатиот викенд бев со моето семејство на пикник во Националниот парк „Пелистер“ и беше прекрасно. Возевме од Скопје и донесовме многу работи со нас: храна, напивки, ќебиња, скара, па дури и дрва и јаглен за да ги направиме омилените ќебапчиња.

При пристигнувањето на влезот на националниот парк, рејнџерот нè пречека со насмевка и ни даде по една кеса за отпад за сите нас. За тоа нашата обврска е да депонираме 50 денари по кеса – една за пластика и лименки, една за хартија, една за органски отпад и една за мешан отпад. Ни рече, кога ќе се вратиме назад, можеме да ги вратиме кесите полни со отпадот што сме го создале и парите ќе ни бидат вратени. Бидејќи во сите национални паркови во Македонија стана правило секој човек кој е присутен на територијата на националниот парк да е должен со себе да носи по една кеса за отпадоци и во случај некој од чуварите да ве најде без кеса, казните се навистина високи. Затоа сите многу брзо се навикнавме секогаш да имаме кеса за отпадоци со нас. Моите деца дури почнаа да го собираат отпадот штом ќе го забележеа наоколу и го ставаа во кесите. Ретко овие денови да се најде отпад некаде, но одвреме-навреме се „сопнуваме“ на „праисториска“ пластична кеса или древна гајба за шишиња. Но, генерално нашите национални паркови од пред неколку години конечно станаа остров на недопрена чиста природа.

Кога стигнавме на местото за пикник, веќе имаше одредени места каде што можете да ја поставите вашата скара. Шумските пожари станаа толку чести во изминатите години, што институциите почнаа да забрануваат оган на отворено во лето и означија посебни места каде што е безбедно да се пали оган или да се постави скара. Овие места треба да се резервираат, затоа се јавивме два дена претходно и резервиравме едно место што веќе го знаеме. Тоа место за скара е во основа мала платформа од 1-2 m2 направена од камен или бетон, со вградена метална корпа за отпадоци, каде што можете директно да ја фрлите пепелта, па дури и парчињата јаглен што не изгореле целосно на безбеден начин. Тие се огноотпорни и кога ќе се изладат, пепелта и остатоците од дрво редовно се чистат.

Бидејќи местата се ограничени и иако беше убав ден, местото изгледаше уредно и не пренатрупано. Некои луѓе пуштаа музика и беше прилично живо.

Има многу од тие места за рекреација во сите национални паркови и бидејќи тие ги реконструираа сите пешачки патеки, како и некои специјални патеки за планински велосипедисти, сè повеќе луѓе доаѓаат во парковите. Но, воопшто не го чувствувате тоа, бидејќи патеките се толку долги и многу добро документирани на мапите и апликациите што можете да ги преземете, што луѓето можат безбедно да одат прилично длабоко во шумите без да се изгубат.

Според новата директива во сите национални паркови се инсталирани и мали колиби. Во одреден опсег низ целиот национален парк, каде што е дозволено пешачење, може да се најдат овие колиби. Во случај на итност или едноставно затоа што веќе се стемнува и немате време да се вратите на паркингот, овие колиби даваат безбедно, суво и топло засолниште. Сите тие се опремени со максимум осум кревети, мала фотоволтаична електрична единица за полнење телефони, печка, па дури и некои лименки со храна може да се најдат таму. Секој може да оди и да преноќи, а парите за она што го потрошил ги остава во обезбедена кутија за Националниот парк или може да ги уплати однапред при резервација на тие места. Не е скапо и ако сакате рустикален начин на живеење, тогаш е одлична можност да го поминете вашето време во чиста природа – далеку од цивилизацијата – но сепак да бидете безбедни. Има дури и некои луѓе кои прават обиколки од една колиба до друга и затоа остануваат неколку дена во Националниот парк.

Се разбира, не беше толку лесно да се инсталира сето ова, но бидејќи некои многу паметни луѓе го сфатија туристичкиот потенцијал на нашите национални паркови, тие инвестираа во инфраструктурата и ги направија отворени за јавноста. Компаниите веќе извесно време почнаа да „усвојуваат“ патеки, пикник места или колиби и со тие пари националниот парк може да ја одржува туристичката инфраструктура. Така, во моментов правиме скара на пикник-местото именувано по голема компанија за производство на млеко од Битола. Патеката по која тргнавме го доби името на една голема пивара од Скопје. Така, е доста забавно кога ќе договорите средба на раскрсницата помеѓу млекото и пивото…

Но, редефинирањето на нашите национални паркови имаше уште подлабоко влијание врз нешто друго – пред многу години малите села беа празни и заборавени, но за оние што останаа таму, ова се покажа како златна одлука: затоа што е забрането да се градат нови куќи или објекти. На територијата на националните паркови и по ригорозното уривање на сите дивоградби, цените на недвижностите во тие веќе постоечки села станаа ѕвездено високи. Но, тоа не беше толку лесно: кога ќе купите стара куќа во селото, треба да ја обновите или реновирате на историски точен начин. Се разбира, задолжителни беа современите стандарди како струја со фотоволтаично, еколошко греење и строго контролирани базени, но зградите требаше да се градат со исти материјали и во ист стил како што беа првично изградени. Значи, сè мора прво да помине низ комисија од архитекти, историчари и самиот Национален парк, што ќе ги негира или дозволи вашите планови за обнова на куќа. Да, тоа беше многу голема работа, но кога ќе ги посетите тие места сега, тие се едноставно неверојатно убави и јас сум толку горд на мојата држава што сите тие историски места сега се зачувани за мене и за моите деца.

Затоа што е предизвик да се добие недвижен имот во националните паркови, луѓето што живееле таму првично сега се многу богати. Тие ги реновираа куќите и ги изнајмуваат на туристи или, пак, на посетителите им го продаваат локалниот мед, чај и сè друго што се произведува таму. Бидејќи секој национален парк создаде заштитен знак за производи кои се произведени на таа заштитена територија, само на тие производи е дозволено да биде поставена етикетата „Произведено во Национален парк во Пелистер “. Се разбира, „Медот од Националниот парк „Пелистер“ не е евтин, но искрено е најдобриот мед што сум го пробал. Самата институција добива 10% од прометот на тие производи, но производителите се презадоволни од тоа, бидејќи обично прават многу добар бизнис.

Така, нашиот пикник е речиси завршен, децата почнаа да ги пакуваат своите работи, јас веќе ги ставив врелиот пепел и јаглен во садот покрај местото за скара, сопругата ги спакува ќебињата и секој од нас има мала кеса со отпад: една со пластика и лименки, една со хартијата, една со остатоците од храна и една со другиот отпад што го направивме. Мојот син всушност најде две стари лименки некаде во грмушките – според нивниот производствен печат се направени во 2025 година – тоа сигурно биле времиња…, но ок – ги зедовме и ги ставивме во кесите. На враќање кон автомобилот, сретнавме пријателски ренџер, кој нè праша како ни се допаѓа нашиот престој и нè замоли за некои предлози за во иднина и ни посака добар ден. На враќање дома, повторно застанавме на влезот и ги одложивме кесите со отпад во поставените контејнери. Рејнџерот ни ги врати парите што ги оставивме за кесите, но тие денари одлучивме да ги донираме за националниот парк.

Добрата работа е што сите наши национални паркови работат така, и тие градат национална широка мрежа на патеки и живописни патишта, така што луѓето можат да планираат тури низ целата земја без навистина да ја напуштат нашата прекрасна, чиста и здрава природа.

Кога се вративме дома во Скопје, моите деца ми рекоа дека и тие сакаат да станат ренџери во националниот парк кога ќе пораснат. Во вакви денови само сфаќам колку среќни и што сме родени во оваа прекрасна земја.