Во 1980 година, Централната банка на Република Гвинеја го стави ликот на Тито на својата најголема банкнота од 500 сили, во едицијата банкноти на тема „Антиколонијализам и антиимперијализам“. СФРЈ ја издаде првата банкнота со ликот на Тито кон крајот на 1985 година, речиси пет години по неговата смрт, во време кога заедничката држава на шест републики почна да пука по шевовите. Ликот на југословенскиот претседател е на новововеден највисок апоен од 5.000 денари. Но, таа банкнота е со печатна грешка – на неа стои дека тој починал 50 години порано
Додека беше претседател на СФРЈ, ликот на доживотниот претседател, Јосип Броз Тито, го имаше речиси насекаде. Немаше службена просторија каде што немаше негови слики, а ги имаше и по домовите. Но, го немаше неговиот лик на парите, односно на тогашната југословенска валута динар.
Го насликаа Тито на динарот дури по неговата смрт. А, пред да се појави на југословенските пари, осамна негова слика на валутата на една друга, далечна земја.
Прво Република Гвинеја, а дури потоа Југославија го стави ликот на Тито на домашната валута.
– Таа африканска земја воведе нова валута во 1971 година и ја нарече сили. Тој збор на нивниот јазик значи „слон“. Во 1980 година, Централната банка на Република Гвинеја го стави ликот на Тито, маршал и доживотен претседател на Социјалистичка Федеративна Република Југославија, на својата најголема банкнота од 500 сили – објаснува нумизматичарот Златко Вишчевиќ за „Блиц“.
Вели дека оваа банкнота била во оптек околу половина деценија, до 1985 година. Не претставува ништо особено во нумизматичкиот свет, но историски е многу интересно што Гвинеја решила да го стави Тито на неа.
– Кога се прикажани луѓето на банкнотите на една земја, тогаш во повеќето случаи тие се значајни за неа и имаат некаква директна врска со неа. Многу е необично што тие прикажуваат лидер на друга земја. Уште поневообичаено е што една африканска земја, која се ослободи од колонијалното владеење дури во 1958 година, само 23 години подоцна стави Европејци и Кавкасци на својата банкнота – вели Вишќевиќ.
Но, секако, имало причина за тоа, па приказната со Тито добива сосема нова значење ако се видат другите банкноти од таа серија. Освен југословенскиот претседател, на банкнотите од таа серија биле прикажани и други странски политичари, на пример мароканскиот крал Мохамед Петти, поранешниот претседател на Гана – Френсис Кваме, поранешниот премиер на Демократска Република Конго – Патрис Лумумба и други.
– Темата на оваа серија банкноти, на која ѝ припаѓа онаа со ликот на Тито, е „Антиколонијализам и антиимперијализам“. За сите тие луѓе, заедничка е борбата против колонијализмот, за независност на своите народи и држави. Тито беше ставен на оваа банкнота во периодот во кој Република Гвинеја беше дел од Движењето на неврзаните, а Тито беше еден од главните водачи на тоа движење – објаснува нумизматичарот за српскиот портал.
На југословенскиот денар, ликот на Тито е ставен подоцна, кон крајот на 1985 година, околу пет години по неговата смрт. Неговата слика ја имаше на предната страна на тогаш највисокиот апоен на денарот – 5.000, додека на задната страна беше сликата на Јајце, местото каде што беше создадена Југославија, заедничката држава на шест републики, кои сега се суверени земји. Овие мотиви имаа задача да повикуваат на единство на земјата, која веќе почна да пука во шевовите.
Во тие турбулентни времиња, многумина сè уште тагуваа по поранешниот претседател, а уште повеќе по животот што го имаа кога ги водеше тој. Но, банкнотата со неговиот лик не ја сакаа, зашто беше со голема вредност и тешко ја разменуваа во трговијата. Повозрасните се сеќаваат дека ги гледаа петте илјадарки со Тито само во пликот со плата.
Но, и зад оваа банкнота стои приказна. Покрај очигледната монетарна улога, парите имаат и пропагандна улога во секое општество. Значи, освен што плаќаме за сите наши потреби со пари, тоа има и политичко-пропагандна улога, односно задача да испрати одредена порака до јавноста.
– Банките обично се издавачи на пари, зад кои стои државата, така што банкнотите ги покажуваат мотивите и содржината што државата сака да ги видат нејзините граѓани. Кога се ставаат луѓето на пари, тогаш по правило се работи за владетели на таа земја, значајни личности од историјата, политичари, научници, писатели, уметници и слично – објаснува Вишќевиќ.
На почетокот на осумдесеттите години од минатиот век, СФРЈ донела одлука да се замени постојната серија пари со нова, помодерна. Во новата серија, секоја банкнота требало да претставува една од југословенските републики и на предната страна била историска личност, а на задната страна – мотив од таа република. Најмалата банкнота од 10 динари ја претставувала најмалата република, Црна Гора, а најголемата постојна банкнота од 1.000 динари требало да ја претставува најголемата република, Србија. Тогаш се одлучило да се воведе и нова банкнота со апоен од 5.000 денари, со ликот на Тито, што би ја претставувала Југославија. Како што пишува Експрес.хр, во 1985 година прво се пуштила во оптек новата банкнота со Тито, а потоа постепено требале да се заменуваат банкнотите со помали апоени.
Но, дали од брзање или едноставно од немарност, на банкнотата од 5.000 денари со ликот на Тито се провлекла грешка. На неа биле отпечатени годината на раѓање и на смртта на Тито, па требало да стои 1892-1980 година, но пишувало 1892-1930 година. Според таа банкнота, Тито умрел 50 години порано.
На почетокот никој не ја забележал грешката, а интересно е тоа што и кога била забележана, банкнотата не била повлечена од оптек. Тогашниот генерален директор на Институтот за производство на банкноти изјавил дека од 14 милиони испечатени банкноти, само 4 отсто имале грешка. Тоа значи дека на околу 560.000 банкноти имало погрешна година на смртта на Тито, а според меѓународните прописи, земја што издава повеќе од една на илјада банкноти со видлива грешка, треба да ја повлече целата серија од оптек. За оваа банкнота има и други замерки. Официјално не бил наведен датумот кога е пуштена во оптек, а изгледот и описот биле сосема поинакви од она што било објавено во службениот весник на СФРЈ.
Втората по вредност банкнота во апоен од 1.000 динари, со датум на издавање во 1986 година, што требало да ја претставува СР Србија со Вук Караџик на предната страна, никогаш не била отпечатена иако матриците биле подготвени. Едноставно, хиперинфлацијата во тоа време барала банкноти со поголеми апоени.
Неколку години подоцна, почна распадот на СФРЈ, а со тоа дојде крајот на југословенскиот динар.
Словенија во 1991 година го замени со привремени банкноти, во 1992 година со толар, а потоа, во 2007 година, со евро. Таа година и Хрватска го замени југословенскиот со хрватски динар, а во деловите под контрола на српска Краина се користеше краинскиот динар. Во 1994 година беше воведена хрватската куна, а од неодамна во Хрватска во оптек е еврото. Македонија прво користеше привремени пари. Таа година, Босна и Херцеговина го воведе динарот на Босна и Херцеговина, а динарот на Република Српска се користеше во деловите под контрола на Република Српска. Во 1998 година, во БиХ беше воведена конвертибилна марка. Во 1999 година, Црна Гора се откажа од југословенскиот динар и го замени со германската марка, а во 2002 година со евро. Косово се откажа од динарот во 2002 година и прво воведе марка, а потоа евро, додека Србија последна, во 2003 година, го смени југословенскиот за српски динар.
