Западен Балкан е познат по слабиот отпор кон организираниот криминал, државите бавно го решаваат тој проблем, а институциите сѐ уште немаат соодветни ресурси и независност, оценува меѓународната организација „Транспаренси интернешнал“ во извештајот за перцепција на корупцијата во јавниот сектор за 2022 година.
Од земјите од регионот на глобалната листа најдобро е рангирана Црна Гора, најголем напредок бележат Косово и Северна Македонија, а Босна и Херцеговина има најлош индекс.
Србија падна за пет места на 101-та позиција со индекс 36, што е најлоша оценка во изминатите 11 години според иста методологија на оценување, главно поради „константното слабеење на владеењето на правото и растот на автократија“.
Во извештајот се наведува дека неодамнешната ескалација на тензиите меѓу Србија и Косово ги зголеми безбедносните ризици во регионот, меѓу другото, со поткопување на прекуграничната соработка што е клучна за успешна борба против организираниот криминал.
„Транспарентното и одговорно одлучување, вклучително и во дијалогот Косово-Србија, ќе создаде клима што е попогодна за конструктивно решение на тој замрзнат конфликт и ќе овозможи спроведување на клучните реформи кои се предуслов за интеграција во ЕУ“.
Косово е на 84-то место и има индекс 41, што е највисок од 2012 година.
„Косово постигна напредок со подобрена правна рамка за финансирање политички и изборни кампањи, но спроведувањето на тие реформи ќе биде од клучно значење во наредните месеци. Владата се уште треба да ја подобри транспарентноста и да се воздржи од какво било мешање во судството“.
Иако минатата година корупциски скандали не излегоа на виделина, тоа не значи дека корупцијата е под контрола, велат од „Транспаренси интернешнал“, додавајќи дека ниските буџетски расходи за капитални инвестиции во последните години ги намалиле можностите за корупција при доделувањето на јавните договори, што беше проблем во минатото.
На 110-то место, најниско во регионот и трето најлошо во Европа, е БиХ, која за десет години паднала дури осум индексни поени и заедно со Турција во годинашниот глобален извештај на „Транспаренси интернешнал“ е издвоена како пример за најголем пад во однос на 2012 година во регионот на Источна Европа и Централна Азија.
Само Русија и Украина постигнале полош резултат од Босна и Херцеговина, која со оценка од 34 на скала од нула до сто е меѓу земјите каде што состојбата со корупцијата најмногу се влошува.
Во извештајот се оценува дека политичките поделби по етничка линија продолжуваат да ги попречуваат демократските институции потребни за управување со земјата и борбата против корупцијата, што беше особено видливо во Обвинителството на БиХ, за кое постојат сериозни сомневања во неговата способност да ја прогонува корупцијата.
Според извештајот, именувањето на новиот главен обвинител на Босна и Херцеговина е спроведено преку мошне неисправна постапка во која тројца од четирите првични кандидати или се откажале или биле отстранети.
„Бројните корупциски скандали, оставки и самиот начин на избор на главен обвинител сериозно го доведе во прашање интегритетот на Обвинителството“, оценува „Транспаренси интернешнал“.
Поради ваквата состојба во судството, се вели понатаму, голем број важни случаи на организиран криминал и корупција, вклучително и оние за високи функционери, со години не се процесуираат.
„Само еден од најновите примери е судењето на одговорните за криминалот во ’Бобар банка’, тежок повеќе од сто милиони конвертибилни марки (околу 50 милиони евра), кое по долга судска фарса заврши со ослободителна пресуда за еден од првообвинетите. Сличен епилог имаа многу други корупциски афери“, се посочува во извештајот.
„Транспаренси интернешнал“ исто така, посочи дека општите избори во Босна и Херцеговина, одржани на 2 октомври минатата година, биле проследени со серија скандали со кражба на гласови, трговија со изборни комисии и злоупотреба на јавни ресурси.
„Овој проблем не се реши ниту со наметнувањето на измените на Изборниот закон од страна на високиот претставник, кој со своите постапки само дополнително ја продлабочи политичката криза“, велат од „Транспаренси интернешнал“.
Во извештајот се додава дека дополнителна причина за загриженост е тоа што лидерот на Република Српска кој е „познат по неговата поддршка за руската инвазија на Украина“ и неговото неодамнешно спомнување на криминалниот закон за клевета, може да се искористи за да се замолчат независните критичари.
Албанија, која заедно со Србија е на 101 место со 36 индексни поени, најмногу стагнира според индексот на перцепција на корупцијата.
„Напредокот на овој хибриден режим во областите како што се проверката на судиите и зајакнувањето на Специјалната структура за борба против корупцијата и организираниот криминал е засенет од ослабената независност на медиумите и недостатокот на можности за значително вклучување на граѓанското општество во одлучувањето правење“, се вели во извештајот.
Се додава дека кампањите за оцрнување и заплашување на новинарите продолжуваат, а измените на законот за слобода на информирање, доколку бидат усвоени, дополнително ќе ги стеснат можностите за независен надзор над јавните институции, со тоа што тие институции ќе имаат правна основа да одбиваат да објавуваат информации.
Црна Гора иако има најдобар индекс на Западен Балкан (45) и се наоѓа на 65. место, веќе пет години стагнира.
„Новата влада не ги исполни очекувањата за подобра институционална и правна рамка за борба против корупцијата и продолжува со практиката на криење информации од јавноста“, се наведува во извештајот.
Неколку апсења за наводна злоупотреба на службената положба и вмешаност во организиран криминал даваат одредена надеж дека најлошите криминалци и нивните соучесници повеќе нема да останат неказнети, се вели во извештајот.
Сепак, борбата за политичка моќ што го парализираше Уставниот суд укажува на тоа дека луѓето од власт сакаат да го држат судството под своја контрола и да ги поткопаат напорите за сузбивање на корупцијата.
Од останатите земји од поранешна Југославија, Хрватска напредуваше за шест места и сега е на 57, а Словенија е на 41 место со 56 поени, што е најниско од 2013 година.
