Велигденските празници отворија можност секој од нас да си го постави прашањето: дали размислувам за духовните вредности и колку вложувам во потребата за постигнување мир во душата?
Секој носи во себе искра од духовното, но современиот начин на живеење наместо насоченост кон позитивните вредности, во преден план ги постави материјалната доминација, егоборбите и хедонизмот. Определбата за дејствување според начелата на духовноста и душевноста е во константно опаѓање, така што хедонизмот и ниските страсти почнаа максимално да владеат со духот на човекот. Уште во античката епоха, филозофот Епикур укажал дека луѓето се хедонистички суштества, водени од потребата да уживаат во телесните задоволства, притоа нагласувајќи дека најголемите задоволства не произлегуваат од насладите и страстите, туку од духовната хармонизираност и од остварената смисла во животот. Според него, секое живо суштество, штом се роди, бара задоволство и му се радува како на најголемо добро, а ја избегнува болката како најголемо зло и ја отфрла од себе како што знае и умее.
Тоа укажува дека клучно е да се отвориме за вистинските задоволства, но и да се дистанцираме од уживањата што подоцна може да ни создадат голема болка и вознемиреност. Иако некои автори сметале дека Епикур учел оти е потребно да владеат какви било задоволства, сепак, тој потенцирал дека се најбитни духовните задоволства – тие ќе донесат мир во душата, кој е најголемата среќа во животот. Затоа, неопходно е да бидеме хедонисти по духот, а не хедонисти по телото. Впрочем, телото има разни потреби, така што човекот што им робува на телесните задоволства, ретко е задоволен со тоа што го има или со тоа што го постигнува. Народната мудрост го искажала тоа преку поговорката дека човечкото око е нанаситно!
Ненаситниот поединец секогаш ита кон нешто повеќе, но и кога ќе постигне одредени задоволства, смета дека тие се недоволни, така што продолжува со својата мегаломанска и хедонистичка ориентација. Сето тоа го оттргнува од духовната ведрина и од благоста во душата – вредносни цели кои во антиката биле наречени евтимија. Таа претставува етичка цел која овозможува внатрешна рамнотежа, спокојство, контрола на страстите и правилно избирање на задоволствата. Главен метод за постигнување евтимија е мерката. Според Аристотел, најзначајни се златната средина и дејствувањето според лозунгот – ништо премногу. Тоа било идеал во античкиот свет, така што во преден план се истакнувале учењата за непоколебливоста на духот, за духовната непоматеност (атараксија) и за ориентираноста кон врвните духовни вредности. Се сметало дека со константната оддаденост на ниските страсти и насладите на телото, човекот се оддалечува од духовните задоволства и станува сличен на животните.
Дали мудрите поуки од антиката можат да бидат спроведувани и во современото живеење или тие вредности сé повеќе ќе стануваат утопистички и далечни за современиот човек, кој ќе продолжи духовно да венее во „прегратките“ на потрошувачкото општество, материјализмот и раскалашеноста?
Во тој контекст ќе ги поставиме прашањата: дали сите ние ќе постигнеме врвно духовно задоволство доколку, водени од алчноста и материјализмот, се определиме низ неморални и криминални дејства да создадеме уште поголем капитал и материјални добра (дури и кога имаме премногу пари)? Дали можеме да бидеме среќни, задоволни и опуштени доколку ја наоѓаме целта на животот во тежнеењето да ги постигнеме моќта, славата или потребата да ги контролираме и да ги надвладееме другите?
Одговорот е дека, веројатно, во одреден миг, ќе почувствуваме среќа и задоволство што сме моќни, славни или богати, сигурно ќе нé крепи тоа, но сé до моментот кога ќе се променат нештата и ќе тргне тркалото на среќата кон надолната патека или, можеби, кога ќе проработи нашата совест и ќе ни предочи дека во трката по пари, моќ или слава, сме пропуштиле духовно да се надградиме и да бидеме во мир и хармонија со самите себе и со лицата што нé опкружуваат. И тогаш ќе сфатиме дека моќта е имагинарна моќ, дека славата е минлива, дека богатството не може да го купи духовниот мир, а владеењето и контролирањето претставуваат знак за несигурност, комплекс на пониска вредност и страв од соочување со сопствените слабости, поради кои, всушност, и тежнееме да ги подредиме или да доминираме над другите.
Треба да осознаеме дека најклучната моќ е моќта на себеконтролата, на себеспознанието, на себеутврдувањето, на себеизбавувањето од сите негативни ситуации и искушенија. Нема подобра моќ од способноста за контрола на телесните страсти, нема поголема моќ од ориентираноста кон духовните вредности, кон менталниот и морален напредок. Значи, човекот мора да направи разлика помеѓу вредното и невредното, помеѓу духовното и материјалното, помеѓу изопаченото и етичкото, односно мора да согледа што е што во животот и како да ги препознае и оствари позитивните вредности на постоењето. За да го воспостави сето тоа, неопходно е да комуницира со добронамерници, со личности што се осведочиле низ духовната практика, да чита, да се образува, да следи едукативни емисии, да верува во Бог, да искажува молитви и да учи од сопствените искуства во животот. Но, добро е понекогаш и да ги осознае црното и негативното, бидејќи тогаш многу повеќе ќе ги вреднува белото и позитивното. Впрочем, не може да се вреднува врвното, суштинското и духовното ако не се согледа и што е зло, што е бездна, што е ограничување и од каде произлегува сето тоа што се практикува и што се наметнува низ призмата на лажните вредности.
Луѓето треба да се отворат за духовноста, да почнат да вложуваат во себеразвојот и во сопствените вредности. Иако многумина, веројатно, никогаш не покажувале интерес за осознавање на духовноста, сепак, секој ја има можноста да тргне кон себебарањето, кон будењето на своите потенцијали и кон сознанието дека духовните вредности се најсуштински вредности. Тоа сознание ќе ни помогне да им се спротивставиме на ограничувањата и да ги согледаме нештата и лицата такви какви што се, а не какви што ни се претставуваат. Духовната воздигнатост ќе ни помогне и во љубовта, бидејќи ќе се дистанцираме од личностите кои се премногу ориентирани кон телесното, кои се алчни, себични и конфликтни, односно од сите оние што не почитуваат љубов, верност, посветеност и со кои немаме ништо заедничко на духовен план.
Спасителот Исус Христос дојде на овој свет со идеја да ги мотивира луѓето кон љубовта, ненасилството, духовноста и сомилоста и да ги ослободи од првородените гревови. Тој ги асоцирал и осведочил најголемите вредности, поттикнал етичко реформаторство, и каде завршил – го распнале на крст. Значи, луѓето и човештвото не се доволно свесни и способни да ги препознаат највредните личности и вистинските вредности. Тоа е така перципирано од индивидуалистичка гледна точка. Но, гледано низ поширока призма, односно од аспект на вечноста – Божјата промисла наумила да биде уништено и деградирано сето тоа зло што се наметнува низ кој било сегмент.
Ние, луѓето, имаме за задача да веруваме во судниот ден, во есхатологијата, но и активно да придонесуваме и да се бориме за воспоставување на начелата на доброто и светлосното. Тоа што е добро да го прифатиме како добро, да го продуцираме позитивното и да го браниме афирмативното, зашто само така сите ние ќе опстанеме и ќе иницираме можност за живеење во општество (човештво) во кое ќе преовладува вербата во доброто, позитивното и духовното.
(авторот е доцент доктор по филозофски науки и универзитетски професор)
