Мерката за намалување на трговските маржи заврши. Трговците правеа разни малверзации само за да ја избегнат мерката. Вие претходно укажавте на ова, но никој не ве сфати сериозно?
–Производителите ги менуваа пакувањата на производите само за да ја избегнат одлуката. Ние ова го детектиравме уште пред да биде донесена мерката за ограничени маржи. Зошто млекото и јогуртот се искажува во килограм, кога се работи за течност. Течностите се искажуваат во литри. Но, досега никој од инспекциските органи не реагирал за таквото означување на производите. Нам ни беше кажано дека таквото означување на млекото и на јогуртот е договорено помеѓу производителите и трговците. Кога ги прашавме производителите зошто е тоа така, не добивме конкретен одговор. Кога ги означуваа производите по единица мерка, трговците одеа на тоа да ги означат со 980, односно 950 грама за да не влезат меѓу производите што се ставени на листата за ограничена маржа. И покрај тоа што со одлуката беше укажано дека 70 отсто од производите што се продавале минатиот месец, треба да бидат во продажба и во октомври. Што значи дека дел од нив беа на листата, но ги немаше на рафтовите сè со цел да се избегне мерката. Капацитетот на институциите да влезат и да ги проверат сите маркети каде што се продаваат овие прехранбени производи не е на тоа ниво. Инспекторатот нема доволно инспекциски органи. И да имаат повеќе инспектори не можат да ги контролираат сите производи и тоа е парцијално. Контролата е условена од човечки фактор. Тоа значи дека ако немаш доволно инспектори, не можеш да го контролираш пазарот.
Производителите и трговците сметаат дека овие мерки се непазарни и не треба да се применуваат. Сметате ли дека цените можат да се намалат без да се носат вакви мерки?
-Поентата не е да се намалуваат цените на овој начин, туку треба конкуренцијата да ги среди цените, односно да влијае на тоа тие да не се покачуваат. Но, забележително кај нас е дека цените многу се покачија. Дали тука има некакво договарање меѓу производителите и трговците, ние не можеме да утврдиме. За тоа надлежна е Комисија за заштита на конкуренцијата. Целта на овие мерки е да се создаде реална состојба на пазарот во поглед на цените, не едни да заработуваат енормни профити, а другите да плаќаат високи цени на производите. Кога ќе се преземе една ваква мерка се забележува дека трговците за да го надоместат изгубеното, им ги качуваат цените на другите производи кои не се на листата, како на пример некои видови на кекси, чоколади… На тој начин тие ќе си го надополнат изгубениот профит од мерката и добивката им останува иста. За нас очекувано беше дека мерката ќе нема ефект и малку е да трае еден месец. Граѓаните викаат дека не осетиле некое големо намалување, а власта дека има ефект. По укинување на оваа мерка ќе донесат друга. Пак се регулира пазарот, но подобро наместо постојано да се укинуваат мерките и да се носат нови да траат подолг период. Еве, на пример, Грција донесе мерка за намалување на цените со која беа опфатени 700 производи, но кај нив мерката ќе трае 6 месеци. Може да го земат примерот од Грција и така ќе бидат делотворни, а не само да се носат „ад хок“ мерки, односно мерка која е донесена за да ја пополни празнината до донесување на Законот за нечесни трговски практики. Овој закон реално ќе почне да се применува од 1 јануари. Тоа би значело дека до тој период сите производи ќе се продаваат по покачени цени. Нема да има казнување, а кога нема казнување, нема ни дисциплина. Ние очекуваме дека сега кога ќе се укине мерката, ќе има пораст на цените.
Освен на основните прехранбени производи, многу се покачија и пекарските производи. Дали потрошувачите се жалат во однос на цените, квалитетот и грамажата на бурекот и белите печива?
-Пекарските производи се многу поскапени. Тие ти мерат една осмина, а колкава е питата и колку тежи осмина, никој не кажува. Немаме претстава колку тежи бурекот и не знаеме колку грама купуваме. Бурекот треба да се мери, како во Босна, таму кога купуваш бурек ти го мерат. Треба и кај нас да се направи тоа, бидејќи некаде имаш четвртина бурек, која е многу мала, а некаде четвртина која е реална. Мора да се знае стандардот на пита бурек, бидејќи на ова многу се заработува. Ако се знае колку тежи пита бурек, ќе знаеш и колку е една четвртина. Така на пример ако пита бурек е еден килограм, тогаш една четвртина треба да биде 250 грама. Во последно време четвртот стана осмина и затоа луѓето не се најадуваат. Намалена е грамажата и на печивата, на кифлите, на симит-погачата, а цената е покачена. И кај лебот исто така се намалува грамажата и квалитетот, а цената расте. Лебот стана како кифла.
Има многу поплаки од граѓани околу онлајн продажбата. Вие постојано апелирате да не се купува онлајн од нерегистрирани продавници. Научија ли граѓаните дека купувањето од фејсбук- страниците не е сигурно?
Треба да се внимава кога се порачува онлајн. Да не се купува онлајн од непроверени продавачи. Сè уште граѓаните не знаат што значи кога купуваш од Фејсбук или од другите социјални мрежи, а што кај регистрирани продавници како „Зара“, „Манго“…Тоа е сосема друго. На Фејсбук има физички лица кои продаваат, а не се регистрирани. Кај овие продажби кога ќе дојде курирот на врата да ви го испорача производот не ви дава фискална, ниту некаква потврда. Кога ѕвоните на телефон да ви се врати производот, не ви се јавува. Според Закон за заштита на потрошувачи ако производот не одговара по боја, по големина можете веднаш да го вратите. Тоа не е проблем кога се работи за овластени продавници, но кога се работи за продажба преку Фејсбук, најчесто тоа не е случај. Ако се работи за технички производи кои се продаваат на Фејсбук, не добиваш овластен сервис, трговска гаранција од најмалку две години, па производот не можеш да го вратиш… Пазарната инспекција и Секторот за компјутерски криминал при МВР не може да го најде бидејќи седиштето му е регистрирано некаде на Сејшели. Кога купувате онлајн од ланци на супермаркети, во тој случај вие сте заштитени и каков било производ да купите може да ви го вратат ако не одговара. Но кога купувате преку Фејсбук, вие не плаќате онлајн туку на рака на курирот, значи тоа не е онлајн. Затоа огромно НЕ кога се работи за продажба на Фејсбук. Друга работа е кога купуваш онлајн не ти дава да го отвориш пакетот и да го видиш дали тоа што го купуваш е во ред. Кога порачуваш од регистрирани продавници, ти плаќаш онлајн и кога ти го носи производот добиваш фактура со која можеш да го смениш или да го вратиш. Не е онлајн ако не плаќаш онлајн, туку кеш. За разлика од онлајн продажба кај регистрирани продавници каде што парите мора да ги вратат, при продажба преку Фејсбук може и да не ти ги вратат парите, бидејќи немаш никаков доказ.
Во последно време се забележува дека многу се зголемија цените на дополнителните трошоци при купување на мебел, а и многу се чека за достава. Кои дополнителни услуги се наплаќаат при купување на мебел и бела техника?
Салоните за мебел имаат мајстори кои работат за нив. Тие обично не се вработени во салоните и ги ангажираат за одредена работа. Дефицитот на работна сила направи да се зголеми цената на тие дополнителни услуги. Но, проблем е што купувачите кога купуваат некој производ не знаат колкави се дополнителните трошоци. Цената на мебелот е толку, но во договорот што се прави треба да стои дека доставата се наплаќа, а се наплаќа и монтажата. Друг проблем е што се доцни со испораката и мебелот се чека подолго од еден месец. Ако рокот на испорака е повеќе од 30 дена, односно ако се доцни со испораката, фирмата треба да ви плаќа пенали или затезна камата, но никој тоа не го прави. Ова не важи само во случај кога во договорот ви е прецизирано дека испораката ќе биде повеќе од 30 дена. Кај таквите договори самите фирми утврдат точно за колку дена ќе биде испораката. За бела техника е поинаку, обично побрзо стигнува бидејќи најчесто производите ги имаат на лагер. Но за мебел се чека, бидејќи производите ги немаат во продавницата. Обично фирмите имаат тарифи качување до тој кат толку, ако има лифт толку, ако нема лифт толку… Добро е купувачот да знае колку му се тие дополнителни трошоци за да знае колку треба да плати на крај, односно колку вкупно ќе го чини производот сосе достава до пред зграда, качување до стан, монтажа…
Кога потрошувачите можат да бараат враќање на парите или замена за нов производ во случај кога се работи за технички производи и мобилни телефони?
Ако техничкиот производ во текот на гарантниот рок се расипе два пати со ист дефект, третиот пат има право да бара нов производ или да му ги вратат парите. Доколку, пак, се расипе три пати во текот на гарантниот рок со различен дефект тогаш четвртиот пат има право да бара нов од продавачот или да му ги врати парите. Купувачот треба да знае дека при секое сервисирање треба да побара сервисен протокол, односно да има документ со кој ќе докаже дека производот е сервисиран. Потоа одиш кај продавачот да ти го замени производот или да ти ги врати парите. Секогаш мора да го однесеш производот кај овластен сервисер, бидејќи во спротивно ја губиш гаранцијата. Исто така, имаш право да ти го продолжат гарантниот рок за времето додека производот е на сервис.
Дали потрошувачите во Македонија си ги знаат правата?
Постарата популација повеќе си ги знае потрошувачките права за разлика од помладата. Ние многу работевме на тоа да ги информираме граѓаните кои се нивните потрошувачки права, а особено се фокусиравме на постарите. Од друга страна, постарите повеќе гледаат телевизија и се информираат од медиуми. Додека помладите се помалку запознаени со нивните потрошувачки права и мораме да најдеме канали како да им пристапиме и да ги информираме повеќе. Тоа ќе биде преку социјалните мрежи на кои тие се најчести корисници.
(А.С.)
