Колку Украина и Русија заедно се важни за „хранење на светот“ допрва многумина ќе сфатат. Светот веќе разбира дека ова што се случува денес ќе има долгорочни последици, а најважниот ресурс за сите – храната – нема да биде доволен за секого. Најтешко ќе бидат погодени земјите кои се зависни од увоз.
Оваа недела, ММФ објави извештај во кој се вели дека конфликтот во Украина може „фундаментално да го промени светскиот економски поредок“. Сите веќе разбираат дека оваа ситуација ќе има долгорочни последици. Но, да се фокусираме на деталите. Во извештајот се вели дека глобалниот економски раст ќе забави, а инфлацијата ќе продолжи да расте. Очекувано, се вели и дека инвестициската неизвесност се зголемува и тоа може да доведе до одлив на капитал од т.н. пазарите во развој. Во превод, тоа значи дека најмногу ќе страдаат посиромашните земји.
„Овој конфликт задава тежок удар на глобалната економија, што ќе го запре растот и ќе ги зголеми цените“, се вели во извештајот.
Исто така, се забележува дека најмногу ќе бидат погодени земјите кои се најсилно погодени од тековниот конфликт од финансиска и комерцијална гледна точка. Во извештајот, исто така, се вели дека постои висок ризик од нови конфликти во земји како Африка, Латинска Америка, Кавказ и Централна Азија.
Најголемиот ризик, секако, е во земјите кои купуваат најмногу храна од двете земји во конфликт. Египет, на пример, мора да очекува сериозна криза бидејќи увезува до 80 отсто од својата пченица од Русија и Украина.
На подолг рок, се вели во извештајот, „војната би можела фундаментално да го промени светскиот економски и геополитички поредок” доколку се променат трговијата со енергенси и синџирите на снабдување, доколку постоечките врски се фрагментираат и земјите ги прераспределат своите девизни резерви. Се предвидува длабока рецесија во Украина и Русија, а на цела Европа и се заканува прекин на снабдувањето со гас.
Но, што ќе се случи со најважниот ресурс од сите – храната?
Русија и Украина произведуваат речиси една третина од светското производство на пченица. Пристаништата се затворени, инфраструктурата е во неред, што значи дека треба да бараме други извори на оваа витална прехранбена култура. Бидејќи земјоделците во Украина не можат да ги обработуваат своите полиња, се појавува перспектива за недостиг на пченица, што сè уште не сме го почувствувале целосно.
Во моментов, побарувачката за различни добавувачи води кон повисоки цени, а цената на пченицата веќе достигна рекордна вредност. Повеќе од 50 земји зависат од две земји и нивните жетви на пченица, а овој основен производ сочинува околу 20 отсто од светската потрошувачка на калории и протеини.
Некои од најголемите увозници на пченица во регионот се во Северна и Западна Африка, вклучувајќи ја и Нигерија, една од најсиромашните земји во светот. Патем, ова е најнаселената земја во Африка! Секако, вреди да се потсети дека и овие земји се финансиски ослабени од пандемијата.
Недостигот на пченица или поскапувањето на пченицата ќе влијае на основните прехранбени производи како лебот, тестенините и житарките.
Покрај тоа, Русија и Украина сочинуваат 70-80 отсто од светскиот извоз на сончогледово масло (сончогледот е национален цвет на Украина). ЕУ увезува околу 200.000 тони украинско сончогледово масло месечно.
Сезоната на сеидба трае од април до мај и најверојатно ќе биде погодена од конфликтот. Преселувањето или бегството од земјата ќе доведе до недостиг од теренски работници. Ситуацијата веројатно нема да се подобри наскоро. Тоа може да се случи само ако конфликтот наскоро заврши. Но, дури и тогаш, сериозни последици се неизбежни. Доколку вака продолжи во пролет и лето, можеме да очекуваме сериозен недостиг.
Супермаркетите во Шпанија и Италија веќе почнаа да ја ограничуваат продажбата на сончогледово масло, откако воената операција во Украина ги натера луѓето панично да купуваат. Но, тоа не го купуваат потрошувачите само за лична употреба. Сончогледовото масло често се користи за правење пржени грицки како чипс, па компаниите можат да ги зголемат цените на оваа категорија производи.
Пченката е уште еден главен производ кој се одгледува главно во Украина и Русија. Тие се на четврто и петто место во извозот на пченка и учествуваат со околу 20 отсто од вкупниот светски извоз на оваа култура.
Оваа година се очекуваше Украина да ја зголеми својата најголема реколта на пченка досега и да извезе речиси 80 проценти од своето производство. Бидејќи пристаништата се затворени во екот на извозната сезона за овој производ, малку е веројатно дека пченката воопшто ќе поскапи.
Пченката, исто така, има многу намени, и не е само тоа што ќе биде дефицитарна како краен производ за луѓето. На производителите на месо ќе им недостига, бидејќи со пченка се хранат животните во многу делови од светот, а зголемувањето на цените може да доведе до повисоки цени на месото.
Како што можеме да видиме, циклусот на храна е затворен и доколку има проблем со пристапот до една главна култура, веднаш се јавуваат проблеми со другите производи. Колку се важни Украина и Русија заедно за да го „хранат светот“, многу луѓе допрва ќе сфатат.
Сакам да потсетам и на сериозниот проблем со снабдувањето со ѓубрива. Земјоделската индустрија има потреба од нив за да ги постигне своите цели. Ѓубривата никогаш не биле толку скапи, бидејќи нивниот извоз од Русија е стопиран. Нивното производство во Европа е запрено и поради поскапувањето на природниот гас, кој е главна компонента на азотни ѓубрива како што е уреата.
Но, дури и пред конфликтот во Украина, глобалниот синџир на снабдување со храна беше во тешка позиција. Комплексните синџири на снабдување и непредвидливите услови кои честопати се резултат на климатските промени, веќе доведоа до највисоки цени на храната во последната деценија. За милиони луѓе кои останаа без работа поради пандемијата, купувањето храна веќе е проблем.
Бројот на луѓе кои живеат на работ на глад се зголеми од 27 милиони во 2019 година на 44 милиони. Ова го покажуваат податоците објавени овој месец од Светската програма за храна на ОН.
Ситуацијата несомнено ќе ја влоши бумот на панична потрошувачка. Во некои региони, луѓето веќе брзаат во продавниците и честопати фотографиите со празни полици кажуваат многу повеќе од секое истражување на пазарот!
Паничното купување храна може да ги отежни работите, барем на почетокот, а тоа се случувало и порано. Само помислете како луѓето купуваа тоалетна хартија на почетокот на пандемијата. На крајот, немаше сериозен недостиг, но синџирот на снабдување беше под силен притисок. Се разбира, на крајот, некој ќе има голема корист од сето ова. Не би бил изненаден доколку некои лоби се заинтересирани за создавање најголема можна паника.
Можеме да очекуваме дека во време на криза, земјите ќе се „затворат“ за да го прехранат само сопственото население. Така, пазарите може да бидат затворени поради извозната блокада. Самите граѓани можат да инсистираат на она што е разумно, но таквите чекори неминовно ќе доведат до глад во земјите (од кои некои ги споменав погоре), кои за жал се премногу зависни од увоз.
За жал, за многу земји, независноста од производство на храна е едноставно невозможна, особено ако е потребно брзо прилагодување.
Со појавата на заканата од недостиг на храна и зголемените животни трошоци, ограничувањето на отпадот од храна доаѓа до израз. Според некои проценки, до 20 проценти од целата храна произведена во Европа се фрла – 88 милиони тони храна секоја година. Неверојатно и застрашувачко. Знаеме кој најмногу страда во оваа ситуација: секако не оние кои ја фрлаат храната, туку оние кои се повнимателни со неа.
Имајќи предвид дека проблемот веќе постои и дека тој може дополнително да се продлабочи, императив е конфликтот во Украина да се запре што е можно поскоро.
Антоан Роша за хрватското издание на Advance
