Во чест на кинеската нова година која според традиционалниот кинески календар годинава ќе биде во знакот на водениот тигар, ќе претставиме дел од етичките учења на еден од најзначајните кинески мислители Конфуциј.

Мудреците спаѓаат меѓу најеминентните личности и духовни учители на своите народи, во своите региони и на човештвото во целост. Нивните етички поуки изобилуваат со големи сознанија, духовни решенија и хуманистички вредности. Со влијанието кое го извршиле врз културата, образованието и моралот, тие оставиле траен белег во развојот и опстојбата на своите нации.

Еден од највлијателните вакви мудреци и мислители е Конфуциј, Кунг Фуце, „Учителот Кунг“, латинизирана форма „Confucius“. Тој станал Голем Учител на кинеската цивилизација, водејќи милијарди луѓе по патот на доброто, хармонично и позитивно живеење. Со право и денес го сметаат за татко на моралот, на семејните односи, на заедницата и државата, на верата и образовните практики. Бил еден од првите приватни учители во кинеската историја, прочуен философ и социјален реформатор.

Древните Кинези биле иноватори во уметноста, земјоделието и изработката на метали и оружје. Тие развиле софистициран политички систем, мрежа на вазални господари, кои му биле верни на еден суверен. За Конфуциј (роден во 551 година п.н.е.), суштинските проблеми на луѓето потекнувале од лошото владеење на суверенот, базирано врз неморални принципи, тиранија, себичност и алчност. Овој став го поткрепил со прашањето: „Како со другите ќе управува оној што не знае да управува со самиот себе“? Владетелот треба да биде благороден, одговорен и скромен, да не е екстравагантен или расипник, сметал Конфуциј.

Во „Книга на историјата“ се потенцира: „Владетелот треба да дејствува на исправен и доблесен начин и да биде сигурен, дека ресурсите на земјата се користат соодветно, народот живее просперитетен живот“. Владеењето засновано на доблест е како ѕвездата водилка којашто го зазема своето место на небото, додека сите останати ѕвезди се вртат околу неа, потенцирал Конфуциј. Неговиот ученик Менциј, укажал дека суверенот кој не владеел според етички принципи можел да го загуби мандатот и да биде избркан од престолот. Слична размисла искажал и Сјун Це: „Како што водата (народот) може да го одржи бродот (владетелот) на површината, така може и да го потопи“. Овие идеи ја создале мислата „народот на прво место“ застапувана од конфуцијанизмот.

Согледби кои во ова наше современо живеење, воопшто не се следат и практикуваат, бидејќи народот и општото добро се на последното место, а политичарите и нивните себични интереси убедливо на првото место.

Свесен дека страдањата на народот нема да бидат надминати доколку не се спроведат општествени реформи, Конфуциј своето учење го конструирал врз златното етичко правило: „Прави им го на другите, тоа што би сакал тие да ти го прават тебе“. Владеењето на човекот наспроти владеењето на законот е најважниот концепт во политичката философија на Конфуциј во древна Кина. Оваа доктрина се однесува на владеење на државата и на нејзиниот народ преку уредени човечки односи, морални стандарди и други вредносни системи. Владетелот требал да има возвишен и благороден карактер, да избере компетентни чиновници со интегритет да ја водат државата, да ја образуваат и да влијаат врз јавноста. Во кинеската историја овој концепт на владеење имал за цел да поттикне хармоничен однос помеѓу владетелот, неговите чиновници и неговите поданици, што значело добронамерно владеење. Суштината е заедницата да биде управувана од најумните и најморалните, а не од корумпираните, неспособните и неуките.

Обликувањето на умот преку образование бил клучен концепт на политичката философија и основен начин на владеење во древна Кина. Во тој контекст, владетелите користеле мерки кои вклучуваат издавање на административни уредби, спроведување на морално образование, создавање на поволна средина, ширење на популарна литература која промовирала етички вредности и избор на претставници на власта преку империјални испитувања.

Конфуцијанското учење не се третира како религија, туку може да се нарече философија на кинескиот семеен систем. Тоа се темели на три концепти: ритуали, исправност и човекољубие. Конфуциј воглавно се занимавал со етички, општествени и политички прашања, така што во неговата философија немало место за метафизички разгледувања. Главната основа на етиката на конфучијанизмот е во определбата секој да ги извршува обврските, да ги следи своите одговорности и да биде верен на своите должности. Според еден од главните текстови на конфуцијанизмот („Книга на ритуалите“):„Старите народи кои сакале да промовираат славни добродетели под небото, морале прво да владеат добро со своите држави. Сакајќи добро да владеат со државата, тие најнапред морале добро да управуваат со своите семејства. Сакајќи да владеат добро со семејствата, тие морале прво да се култивираат себеси“. Оваа согледба покажува дека во основата на конфуцијанската етика е сфаќањето дека мудроста почнува од домот, темел на општеството е дисциплиниран поединец во дисциплинирано семејство. Воспоставувањето хармонични семејни врски е една од најважните идеи на Конфуциј. Тој истакнувал дека преку примерот на сопствениот живот, родителите ќе можат да им го покажат патот кон човекољубие и на своите деца. Тезата е дека кога семејството го следи патот на човекољубието (позитивната енергија), во нивниот дом ќе има мир и хармонија. Доколку во секој дом се воспостави мир и хармонија, тогаш тие ќе бидат присутни и во целата земја.

Философијата на Конфуциј е социјална философија. Учењето е фокусирано кон доброто на луѓето и нивното општество, а не кон метафизичките проблематики. Во кинеската философија интересирањето секогаш било насочено на човечките потреби, на подобрувањето на државната управа, на моралот и вредностите на приватниот живот. Философите ретко кога покажувале значајно интересирање за вистините кои не служат на некоја корисна цел. Токму таквите судови поттикнуваат два епитета кои најчесто се применуваат во врска со кинеската философија: „хуманистичка” и „практична”.

Основните принципи на кинеската философија се во содејство со антрополошките учења, така што фокусот не е ставен врз природата или натприродното, туку на човечоста, како главен извор за постигнување добрина и среќа. Она што луѓето ги прави луѓе, според Конфуциј, е жен. Етичката цел на секој човек е да постигне жен, што значи заемност, човекољубие. Основното значење на поимот жен е „љубов за другите”. Тоа е способност на човекот да биде добар, да ги почитува туѓите позитивни настојувања, да има доверба кон другите, да е внимателен во разговорот, да не навредува, да се усовршува и да ги подучува и поттикнува кон духовно и работно усовршување. Жен ги установува нормите на морално однесување, воспоставени низ следните три значења: 1) сочувство и совест; 2) доблест како почит изградена врз односот меѓу татковците и синовите и помеѓу браќата; 3) единството на сите нешта под Небото. Учењето на Конфуциј го зема жен како највисок принцип на љубовта и моралната природа на човековиот ум.

Зборот „жен” е преведуван на многу начини: доблест, човечност, наклонетост, морален карактер, љубов, човечка добрина и човечка срдечност. Преведувањето на жен како човечка срдечност ни ја открива и нагласката што Кинезите ја ставале врз срцето, наместо врз умот при определувањето на квалитетот на човечката природа. Според таоизмот, спокојното и необременето срце е највисоката состојба на човечкото битие, исто како вирче со мирна вода. Спокојноста е начин на кој срцето може да ја фати есенцијата (суштината) на сите нешта во светот. Конфуциј потенцирал дека „негувањето на личниот живот зависи од доведувањето на срцето во ред”. Асоцијацијата е дека кога човекот е вознемирен од загриженост за нешто или кога во него преовладуваат страстите (афектите), се вознемирува и неговото срце. Таквиот поединец не е во состојба да донесува чесни и праведни одлуки за кое и да било прашање, без оглед дали тоа прашање е лично или јавно.

(продолжува)

(авторот е доцент доктор по филозофски науки и универзитетски професор)